Βιβλιογραφική παραπομπή

• COVID-19 AND THROMBOTIC OR THROMBOEMBOLIC DISEASE: IMPLICATIONS FOR PREVENTION, ANTITHROMBOTIC THERAPY, AND FOLLOW-UP.
  Bikdeli B, Madhavan MV, Jimenez D, Chuich T, Dreyfus I, Driggin E, et al. J Am Coll Cardiol. 2020 Apr 15. doi: 10.1016/j.jacc.2020.04.031.[Epub ahead of print]

Κύρια σημεία

• Ανασκόπηση σχετικά με την παθογένεση, επιδημιολογία, θεραπεία και τα αποτελέσματά της σε ασθενείς με COVID-19 και θρομβωτικές επιπλοκές.
• Συχνότερες διαταραχές της αιμόστασης περιλαμβάνουν την ήπια θρομβοπενία και αυξημένα επίπεδα Δ-διμερών, τα οποία και σχετίζονται με μεγαλύτερο κίνδυνο ανάγκης για μηχανικό αερισμό, εισαγωγής σε ΜΕΘ και θάνατο.
• Ασθενείς που καταλήγουν χαρακτηρίζονται από αυξημένη παραγωγή προϊόντων αποδόμησης του ινώδους (FibrinDegradationProducts, FDPs), παράταση PT και η μεγάλη πλειοψηφία τους πληροί τα κριτήρια ΔΕΠ.
• Παραμένει άγνωστο αν οι διαταραχές αυτές οφείλονται στον SARS-CoV-2 ή στην υπέρμετρη παραγωγή κυτταροκινών (cytokinestorm) που προηγείται της συστηματικής φλεγμονώδους αντίδρασης (SystemicInflammatoryResponseSyndrome, SIRS).
• Τα φάρμακα που χορηγούνται εμπειρικά σε COVID-19 ίσως συσχετίζονται με αυξημένο (π.χ., bevacizumab) ή ελαττωμένο (π.χ., υδροξυχλωροκίνη) θρομβωτικό κίνδυνο. Πρέπει να εκτιμάται η ύπαρξη αλληλεπιδράσεων μεταξύ αυτών και της χορηγούμενης αντιπηκτικής ή/και αντιαιμοπεταλιακής αγωγής.
• Σε κάθε ασθενή με COVID-19 πρέπει να γίνεται εκτίμηση του θρομβωτικού κινδύνου σύμφωνα μεπροτυποποιημέναscore (Caprini, IMPROVE,Padua) και χορήγηση προφυλακτικής αντιπηκτικής αγωγής, με ιδιαίτερη έμφαση στην αυστηρή, σύμφωνα με το πρόγραμμα χορήγησή της ώστε να μην υπάρχουν χαμένες δόσεις οι οποίες μπορεί να σχετίζονται με χειρότερη πρόγνωση.
• Σε ασθενείς με COVID-19 που δεν χρήζουν νοσηλείας προφυλακτική αντιπηκτική αγωγή πρέπει να χορηγείται μόνο σε εκείνους με παράγοντες κινδύνου για φλεβική θρομβοεμβολική νόσο (ΦΘΕΝ), όπως π.χ., μειωμένη κινητικότητα ή/και ιστορικό προηγηθείσας ΦΘΕΝ ή ενεργής κακοήθειας.
• Σε ασθενείς που εξέρχονται από το νοσοκομείο συστήνεται συνέχιση της προφυλακτικής αντιπηκτικής αγωγής (αν δεν υπάρχει μεγάλος αιμορραγικός κίνδυνος) με ηπαρίνη χαμηλού μοριακού βάρους (ΗΧΜΒ) ή άμεσα δρώντα από του στόματος αντιπηκτικά (DOACs), μέχρι και 45 ημέρες σε αυτούς με αυξημένο κίνδυνο ΦΘΕΝ ή ενδεχομένως σε ασθενείς με τιμή Δ-διμερών >διπλάσια της ανώτερης φυσιολογικής.
• Κάποιοι ιατροί χρησιμοποιούν ενδιάμεσες ή πλήρεις δόσεις αντιπηκτικής αγωγής στοχεύοντας να αποφέρουν μεγαλύτερα οφέλη στην πρόληψη της μικροαγγειακής θρόμβωσης. Ενδεικτικά δεδομένα είναι πολύ περιορισμένα.
• Υπάρχει κίνδυνος κάποιες περιπτώσεις βαριάςCOVID-19 και ΦΘΕΝ να παραμένουν αδιάγνωστες, με δυσμενή έκβαση.
• Σε ασθενείς με διάγνωση ΦΘΕΝ χορηγείται αντιπηκτική αγωγή (κυρίως ΗΧΜΒ) σε θεραπευτικές δόσεις κατά τη νοσηλείας τους, ενώ μετά την έξοδο προτιμάται η συνέχιση της αντιπηκτικής αγωγής με ΗΧΜΒ ή DOACs.
• Σε επιβεβαιωμένη ΦΘΕΝ επεμβατικές τεχνικές πραγματοποιούνται μόνο επί απόλυτης ένδειξης και έλλειψης εναλλακτικής επιλογής.
• Αυξημένητροπονίνη σχετίζονται με βαριά COVID-19 και κακή πρόγνωση.
• Ασθενείς με COVID-19 και οξύ στεφανιαίο σύνδρομο αντιμετωπίζονται όπως αυτοί χωρίς λοίμωξη από SARS-CoV-2, με προσοχή στην εκτίμηση του αιμορραγικού κινδύνου και τις πιθανές αλληλεπιδράσεις φαρμάκων. Επεμβατικές τεχνικές πραγματοποιούνται μόνο επί απόλυτων ενδείξεων και έλλειψης εναλλακτικής επιλογής.
• Σε βαριά COVID-19 συχνά παρατηρείται ΔΕΠ και επιβάλλεται ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση για την έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπισή της και άμεσης, επιθετικής αντιμετώπισης πιθανής βακτηριακήςυπερ-λοίμωξης.
• Αιμορραγία λόγω αντιπηκτικής ή αντιαιμοπεταλιακής αγωγήςαντιμετωπίζεται ανάλογα.

Πρακτική σημασία

• Η θρομβωτική νόσος έχει ιδιαίτερη βαρύτητα σε ασθενείς με COVID-19 και χρήζει αντιμετώπισης με αντιπηκτική ή/και αντιαιμοπεταλιακή αγωγή, πάντα όμως με προσεκτική χορήγηση λόγω των πιθανών αιμορραγικών επιπλοκών.