Παρελθόν
Ο ιός έχει ιστορία ήδη έναν χρόνο και πλέον από τότε που η πρώτη επιβεβαιωμένη περίπτωση λοίμωξης SARS-CoV-2 καταγράφτηκε στον κόσμο. Τα στοιχεία στις ΗΠΑ καταγράφουν ένα έτος με σχεδόν 30 εκατομμύρια τεκμηριωμένες λοιμώξεις και περισσότερους από 500.000 θανάτους λόγω SARS-CoV-2.
Πάρθηκαν μέτρα απομόνωσης, κοινωνικής απόστασης, περιορισμοί, κατάσταση συναγερμού σε όλες σχεδόν τις χώρες του πλανήτη. Μπήκαν στην καθημερινότητά μας ιατρικές ορολογίες όπως Διασωλήνωση, Επιμόλυνση, Μεταδοτικότητα, Υποκείμενα Νοσήματα κ.ά. Εικόνες ασθενοφόρων, υπαίθριων νοσοκομείων και Μονάδων Εντατικής Θεραπείας, Γιατροί και Νοσηλευτές να μάχονται χωρίς διακοπή για να σώσουν ζωές….Ένα σενάριο ταινίας ξετυλίγονταν στην καθημερινότητά μας πια.
Παρόν
Εμβόλια: Η επιστήμη σήμερα δίνει ένα πολύτιμο όπλο. Η μάχη δεν είναι πια άνιση και όλο και περισσότερες εταιρείες παράγουν εμβόλια, η συνεργασία και ανταλλαγή γνώσης, οι εντατικές κλινικές δοκιμές, η γνώση από άλλες σοβαρές επιδημίες, έφεραν γρήγορα αποτελέσματα. Μέχρι σήμερα, σχεδόν 80 εκατομμύρια δόσεις εμβολίου έχουν χορηγηθεί στις ΗΠΑ, με ορισμένους εμπειρογνώμονες να υποδηλώνουν ότι η έκταση της νόσου, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των θανάτων, θα συνεχίσει να μειώνεται από τώρα έως το καλοκαίρι. Η ελπίδα για την επιστροφή στην κανονικότητα βασίζεται πια σε χειροπιαστά αποτελέσματα.
Μέλλον
Ωστόσο, η μετάβαση στην επόμενη φάση της πανδημίας παραμένει μια πρόκληση με πολλές ερωτήσεις που δεν έχουν όμως απόλυτα σαφείς απαντήσεις ακόμη. Πρέπει να μάθουμε να σκεπτόμαστε διαφορετικά και να αποφασίζουμε με γνώμονα την προστασία της δημόσιας υγείας.
Οι ιατροί της Γ’ Πανεπιστημιακής Παθολογικής κλινικής του Νοσοκομείου «Η ΣΩΤΗΡΙΑ», ενός από τα νοσοκομεία που δέχεται το μεγαλύτερο όγκο ασθενών της πανδημίας και ξεκίνησε τους εμβολιασμούς στην Ελλάδα, με επιβλέποντα τον Καθηγητή κο Συρίγο Κωνσταντίνο, καταγράφουν αυτά τα ερωτήματα και τις σκέψεις όπως αυτά αποτυπώνονται στο πρόσφατα δημοσιευμένο άρθρο, στο έγκριτο περιοδικό JAMA. ( March 4, 2021. doi:10.1001/jama.2021.3760).
1. Ποιο εμβόλιο είναι καλύτερο και πώς πρέπει να αναπτυχθούν;
Επί του παρόντος, στις ΗΠΑ, έχουν εγκριθεί κυκλοφορούν 2 εμβόλια mRNA (Pfizer-BioNTech και Moderna) και 1 εμβόλιο με φορέα αδενοϊό (Janssen / Johnson & Johnson). Αυτά τα εμβόλια έχουν αποδειχθεί ασφαλή και εξαιρετικά αποτελεσματικά στην πρόληψη σοβαρών λοιμώξεων από COVID-19 και θανάτων από αυτόν και πιθανά αποτρέπουν τη μετάδοση.
Το εμβόλιο Janssen έχει αδενοϊό, φορέα του γενετικού κώδικα της πρωτεΐνης spike SARS-CoV-2. Ως εμβόλιο μίας δόσης, προσφέρει πρακτικά πλεονεκτήματα όσον αφορά την ανάπτυξη και την αναβάθμιση. Ωστόσο, η σύγκριση των διαφόρων εμβολίων είναι πιο δύσκολη σε σχέση με την αποτελεσματικότητα.
Τα εμβόλια mRNA έχουν παρόμοια αποτελεσματικότητα περίπου 95% για την πρόληψη της συμπτωματικής λοίμωξης COVID-19 και σχεδόν 100% αποτελεσματικότητα στην πρόληψη του θανάτου από αυτήν μετά από 2 δόσεις. Ωστόσο, κανένα από αυτά τα εμβόλια δεν δοκιμάστηκε στις νέες παραλλαγές CoV-2 όπως οι B.1.1.7 και B.1.135. Κάτι τέτοιο βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη.
Το εμβόλιο Janssen αν και παρουσιάζει διαφορετική προστασία σε ΗΠΑ και Ν. Αφρική στην εμφάνιση μέτριας έως σοβαρής λοίμωξης COVID-19 (66% και 72% αντίστοιχα) φαίνεται ότι προστατεύει το ίδιο έναντι σοβαρής νόσου και νοσηλείας και θανάτου από COVID-19 στις δύο χώρες.
Στο ερώτημα πιο εμβόλιο να επιλέξω η απάντηση είναι: αυτό που είναι διαθέσιμο.
Όμως η επιλογή εμβολίων κατά ηλικιακή κατηγορία πληθυσμού θα βοηθούσε στην ορθολογικότερη χρήση των εμβολίων και στην επιθυμητή αποτελεσματικότητά τους. Έτσι φαίνεται ότι είναι προτιμότερο να χορηγήσουμε τα εμβόλια mRNA στις ομάδες με υψηλού κινδύνου για σοβαρή νόσο (π.χ. ηλικιωμένους ενήλικες, ανοσοκατεσταλμένα άτομα), και το εμβόλιο της μιας δόσης της Janssen στο νεότερο πληθυσμό.
2. Τα εμβόλια προστατεύουν από τη μόλυνση και αποτρέπουν τη μετάδοση;
Η προστασία και η διακοπή της μετάδοσης με τον εμβολιασμό είναι το ζητούμενο για τη διακοπή της πανδημίας. Η προστασία έναντι της μετάδοσης μπορεί να είναι δύσκολο να αποδειχθεί επειδή η μείωση των λοιμώξεων μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Προκαταρκτικά δεδομένα από τις δοκιμές φάσης 3 δείχνουν όμως κάποια μείωση της ασυμπτωματικής λοίμωξης μετά τον εμβολιασμό ενώ πρώιμα αποτελέσματα από το Ισραήλ υποδηλώνουν μείωση των λοιμώξεων και των συμπτωματικών ασθενειών μετά τον εμβολιασμό.
Αυτές είναι ενθαρρυντικές ενδείξεις που μένει να αποδειχθούν σε βάθος χρόνου και καθώς τα εμβόλια χρησιμοποιούνται σε ευρεία κλίμακα.
3. Πώς αποτρέπεται η διστακτικότητα ή άρνηση έναντι των εμβολίων;
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη ενημέρωση των πολιτών από την επιστημονική κοινότητα για το είδος και την ασφάλεια των νέων εμβολίων (mRNA ή με φορέα αδενοϊό), με την καταπολέμηση των θεωριών συνομωσίας αλλά και τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης κράτους πολιτών και κοινωνικών ομάδων (πχ των έγχρωμων για τις ΗΠΑ).
Ευθύνη της Πολιτείας είναι να παρέχει έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση, να προβάλλει την εμπειρία και την γνώση των ιατρών της πρώτης γραμμής έναντι των θεωριών συνομωσίας, να χρησιμοποιεί όλες τις πλατφόρμες ενημέρωσης, χρησιμοποιώντας γλώσσα φιλική προς τους πολίτες, για να φτάσει η πληροφορία σε όλους.
Ευθύνη των πολιτών είναι να αναζητούν έγκυρες πηγές ενημέρωσης και να εγκαταστήσουν μία σχέση εμπιστοσύνης με τον οικογενειακό τους ιατρό ή τις δομές πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας για να λαμβάνουν την καθοδήγηση που χρειάζονται.
Οι θεωρίες συνομωσίας εξυπηρετούν συμφέροντα έξω από αυτά της δημόσιας υγείας και κρύβουν υψηλά χρηματικά κέρδη για όσους τις διακινούν
4. Τι είναι ασφαλές για κάποιον που έχει εμβολιαστεί πλήρως;
Σύμφωνα με το CDC-Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών, 14 ημέρες μετά την ολοκλήρωση του εμβολιασμού για COVID-19 και για μια περίοδο 3 μηνών, τα πλήρως εμβολιασμένα άτομα δεν χρειάζεται πλέον να τίθενται σε καραντίνα μετά την έκθεση σε κρούσμα COVID -19. Επίσης αν και πιθανά είναι ασφαλής η συναναστροφή με άλλα εμβολιασμένα άτομα: η χρήση μάσκας, η διατήρηση της κοινωνικής απόστασης όπως και η αποφυγή συγκεντρώσεων θα πρέπει να διατηρηθούν και στο μέλλον και μέχρι να υπάρξουν νέα δεδομένα.
5. Είναι τα τρέχοντα εμβόλια αποτελεσματικά έναντι νέων παραλλαγών;
Εφόσον το SARS-CoV-2 συνεχίζει να εξαπλώνεται, θα προκύψουν μεταλλάξεις και θα εμφανιστούν νέες παραλλαγές. Μεταξύ των κυρίαρχων παραλλαγών που κυκλοφορούν επί του παρόντος, τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι τα εμβόλια είναι ικανοποιητικά αποτελεσματικά για την παραλλαγή B.1.1.7 (Ηνωμένο Βασίλειο) φτάνοντας σε αποτελεσματικότητα άνω των 85% αλλά μικρότερης η αποτελεσματικότητά τους έναντι της παραλλαγής B.1.351 (Νότια Αφρική) σε ένα ποσοστό του 60% .
Όσοι περισσότεροι άνθρωποι όμως εμβολιάζονται τόσο λιγότερες οδούς ανάπτυξης μεταλλάξεων θα έχει ο ιός.
6. Πόσο καιρό μπορούν να περιμένουν οι άνθρωποι μεταξύ δόσεων;
Στα πρώτα στάδια του εμβολιασμού, εξαιτίας της χαμηλής διαθεσιμότητας υπήρξαν εμβολίων, υπήρξαν προτάσεις αλλαγής του χρόνου χορήγησης των δόσεων (πχ πάνω από 21 ημέρες ή 28) ώστε να εμβολιαστεί μεγαλύτερος αριθμός πολιτών, αλλά υπάρχει η ανησυχία ότι η ύπαρξη μερικής προστασίας σε αυτά τα άτομα μπορεί να συμβάλει στην εμφάνιση πρόσθετων παραλλαγών του ιού. Έτσι, έχει γίνει απ’ όλες τις πλευρές μία μεγάλη προσπάθεια να μπουν στον αγώνα της αντιμετώπισης του ιού, περισσότερα εμβόλια και να εξασφαλιστεί η επάρκεια καθώς έχει γίνει και ο σχεδιασμός της διάθεσης εμβολίων σταδιακά ανά ηλικιακή ομάδα αλλά και σε ομάδες ευπαθών ατόμων.
7. Θα πρέπει η δεύτερη δόση να είναι με το ίδιο εμβόλιο με της πρώτης ή μπορούν να «αναμειχθούν»;
Προς το παρόν δεν υπάρχουν δεδομένα που να υποστηρίζουν ή να μην υποστηρίζουν κάτι τέτοιο. Πολλές μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη για την εξέταση των διαφόρων συνδυασμών όμως η σύσταση προς το παρόν είναι και οι δύο δόσεις να είναι από το ίδιο εμβόλιο.
8. Είναι επαρκής η μια δόση;
Σε άτομα με προηγούμενη νόσηση, η ανοσιακή απάντηση, όπως αυτή αξιολογείται με την μέτρηση αντισωμάτων, βρέθηκε σε υψηλά επίπεδα μετά την πρώτη δόση και πολύ ψηλότερα μετά τη δεύτερη σε σχέση με αυτούς χωρίς ιστορικό νόσησης. Οι συστάσεις όμως παραμένουν ίδιες για χορήγηση δύο δόσεων.
9. Ποια είναι η διάρκεια της ανοσίας;
Η διάρκεια της ανοσίας από τους εμβολιασμούς δεν είναι γνωστή ακόμη αλλά εκτός της αύξησης των αντισωμάτων, τα Τ κύτταρα μνήμης και οι λοιποί ανοσιακοί μηχανισμοί συνεισφέρουν στην πρόληψη της λοίμωξης.
Με την πρόοδο των εμβολιασμών και την παρακολούθηση της ανοσίας με την μέτρηση των αντισωμάτων στον εμβολιασμένο πληθυσμό, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, θα έχουμε πιο ξεκάθαρη απάντηση σε βάθος χρόνου.
10. Το COVID-19 θα γίνει ενδημικό;
Είναι πιθανό ότι τους επόμενους μήνες το COVID-19 να εξαλειφθεί από ορισμένες χώρες αλλά θα συνεχιστεί σε άλλες.
Συμπερασματικά ο κόσμος έχει αλλάξει τον τελευταίο χρόνο και ορισμένες πτυχές της ζωής μας μπορεί να παραμείνουν αλλαγμένες για πάντα.
Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις στην υγεία είναι άγνωστες και η πολιτεία θα πρέπει να φροντίσει για την παρακολούθηση και την αντιμετώπιση αυτών των επιπτώσεων.
Το COVID-19 μπορεί να επανεμφανιστεί εποχιακά, όπως η γρίπη.
Οι κοινωνικές συγκεντρώσεις, οι αθλητικές εκδηλώσεις και άλλες δραστηριότητες της κοινότητας θα συνεχιστούν αναμφίβολα, αλλά ορισμένοι περιορισμοί θα συνεχιστούν επίσης ανάλογα με τα στοιχεία της εξάπλωσης στην κοινότητα, το ποσοστό των ατόμων που εμβολιάστηκαν και άλλους παράγοντες που θα πρέπει να παρακολουθούνται και να αξιολογούνται τακτικά.
Το επόμενο βήμα που θα καθορίσει το Μέλλον του ιού θα είναι και η ανάπτυξη φαρμάκων για την θεραπεία της λοίμωξης εκτός από την πρόληψη με τα εμβόλια.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ζωή μας θα συνεχιστεί με τον COVID-19 παρόντα και θα πρέπει να μάθουμε να τον ελέγχουμε και να τον περιορίζουμε τόσο σε επίπεδο ατομικό όσο και σε επίπεδο συλλογικό.
